David Winner, tác giả của nhiều đầu sách bóng đá nổi tiếng và là một người rất uyên thâm về bóng đá Hà Lan, trong một bài viết gần đây đã gọi Cruyff là một vị Chúa trong bóng đá, ý tưởng của ông là kinh thánh, những người tiếp thu và truyền bá ý tưởng ấy là những tông đồ và sân vận động chơi thứ bóng đá “kiểu Cruyff” biến thành những giáo đường.

Những người như Cruyff sinh ra để làm thay đổi thế giới, tạo ra di sản đồ sộ cho hậu thế, đặt ra những bài toán mang tính chất gợi mở để đưa kiến thức của nhân loại lên một tầm cao mới – ở đây là kiến thức về bóng đá.

Không có nhiều nhân vật làm được như thế trong lĩnh vực của họ. Có thể kể ra một vài ví dụ, như bác sĩ về thần kinh và tâm lý Sigmund Freud hay Albert Einstein – người đã làm thay đổi hoàn toàn suy nghĩ của nhân loại về vật lý… 

Cruff (phải) xứng đáng được xem là người truyền bá bóng đá đẹp. Ảnh: BR.

Cruyff, trong bóng đá, đã vươn lên đến thành tựu tương tự như thế. Ông vĩ đại từ khi là cầu thủ của Ajax Amsterdam, Barcelona và đội tuyển Hà Lan. Khi treo giày, ông đã có vị trí chễm chệ trong ngôi đền thiêng của những danh thủ hay nhất mọi thời đại cùng Pele, Diego Maradona, Ferenc Puskas, Alfredo di Stefano và sau này sẽ có thêm Zinedine Zidane, Lionel Messi… Khi trở thành nhà cầm quân, ông tiếp tục biến Ajax và Barca thành những thế lực, tạo ra thêm nhiều ngôi sao đương đại.

Nhưng điều khiến Cruyff trở nên bất tử không phải là những danh hiệu mà là tư tưởng của ông. Không có tư tưởng ấy, thế giới bóng đá đã không thể chứng kiến một đội tuyển Tây Ban Nha làm minh chủ của bóng đá thế giới suốt hơn nửa thập kỷ từ 2008 đến 2012. Càng không thể có một Barcelona là CLB mạnh nhất từ khi thế kỷ 21 mở ra đến nay. Bayern Munich và đội tuyển Đức của ngày nay, hay AC Milan vĩ đại trong thập niên 1980 cũng có được thành công nhờ đi theo con đường của Cruyff. Những tư tưởng mà ở thời Cruyff được xem là đi trước thời đại, là cấp tiến nay trở thành một chuẩn mực của bóng đá hiện đại. Cách Cruyff giáo dục và phát triển những cầu thủ trẻ nay được nhân rộng trên toàn thế giới.

Dựa trên tư liệu của nhà báo, nhà văn David Winner viết trên báo chí và các trang sách, VnExpress gửi đến độc giả một bức chân dung về Cruyff.

Sự nghiệp thi đấu kéo dài 20 năm của Cruyff kết thúc vào năm 1984. Lần cuối ông cầm quân đỉnh cao cũng đã cách đây 20 năm. Vậy mà ròng rã hai thập niên ấy, tên ông vẫn được nhắc đi nhắc lại không biết bao nhiêu lần. Các tờ báo xếp hàng xin ông cho vài dòng, các đài truyền hình chờ đến lượt mình để được nghe ông nói vài câu. Và những HLV hàng đầu như Pep Guardiola thỉnh thoảng lại nhờ ông cho một vài ý kiến. Năm ngoái, ở tuổi 68, ông phát hiện mình bị ung thư phổi. Suốt từ bấy đến giờ  Cruyff không xuất hiện trước công chúng nữa. Tuy nhiên, trên toàn thế giới, tư tưởng của ông vẫn phủ sóng mọi nơi, từ châu Âu đến Nam Mỹ, từ châu Á đến tận châu Đại Dương.

Những người ngưỡng mộ Cruyff không chỉ yêu thích cách ông cũng như đội bóng của ông chơi bóng. Họ thực sự tin là thế giới sẽ tốt hơn nếu triết lý của Cruyff được bảo tồn và phát triển. Với Cruyff, bóng đá trở nên đẹp hơn, vui hơn và đáng xem hơn.

Một lý do khác giúp cho Cruyff được yêu mến vì cuộc đời ông chính là một câu chuyện cổ tích điển hình. Trong kịch bản thường thấy của các câu chuyện cổ tích, thường thì sẽ có một cậu bé xuất thân nghèo khó, vượt qua nhiều khó khăn trở ngại để vươn lên và thực hiện sứ mạng của “người được chọn”. Cậu được nhiều người giúp đỡ, cậu chiến đấu với những kẻ thù hùng mạnh, cậu đập tan những giới hạn của bản thân và thời đại, trở thành anh hùng rồi quay về cố hương. Đấy là mô típ kinh điển của hàng triệu câu chuyện cổ tích, tiểu thuyết và phim ảnh, từ Star Wars (Chiến tranh giữa các vì sao) bên Mỹ cho đến… Sọ Dừa của Việt Nam.

Cruyff (trái) khi còn khoác áo Ajax.

Ở Amsterdam cũng có một câu chuyện như thế. Trong một đoạn phim trắng đen được quay trong thập niên 1950, người ta thấy một cậu bé gầy gò đang chơi bóng trên đường phố ngoại ô Amsterdam. Nom cậu chỉ to ngang quả bóng, thoạt đầu cậu tự tâng bóng một mình, lúc sau xuất hiện thêm bạn chơi cùng, cậu “xâu kim” người bạn này và chạy về hướng camera. Cruyff đã xây dựng tình yêu với bóng đá trên đường phố như thế.

“Lúc nào bọn tôi cũng thấy Johan cạnh quả bóng”, một người bạn thuở nhỏ của Cruyff nhớ lại. “Nếu không thì cũng thấy quả bóng cạnh Johan”.

Người quay đoạn phim ấy chính là Manus Cruyff, bố của Johan. Ông có một tiệm bán hoa quả nhỏ để nuôi sống gia đình. Nhưng chỉ vài năm sau, ông đột ngột qua đời vì trụy tim. Mẹ của Cruyff vì sinh kế nên xin vào sân vận động của Ajax làm lao công. Johan thường xuyên theo mẹ đến đó, lâu dần cậu bé quen biết mọi người trong CLB. Sáu tháng trước sinh nhật thứ 17, Cruyff được HLV Vic Buckingham cho đá trận đầu tiên trong màu áo Ajax.

Cruyff (giữa) là người trực tiếp làm thay đổi vận mệnh của Ajax, đưa CLB này lên hàng ngũ tinh tú của bóng đá Hà Lan và châu Âu.

Ngày ấy, Ajax đã là một CLB mạnh ở Hà Lan rồi nhưng bóng đá Hà Lan khi ấy chỉ thuộc dạng trung bình trên thế giới. Vậy mà trong một thập kỷ, tất cả phải nghiêng mình ngưỡng mộ từ Ajax cho đến đội tuyển Hà Lan. Cruyff chính là người tạo ra bước thay đổi thần kỳ ấy. Với HLV Rinus Michels huyền thoại bên ngoài sân và tài nghệ của Cruyff trên sân, Ajax sáng tạo ra thứ bóng đá tân kỳ mang tên totaalvoetbal (chúng ta vẫn quen dịch là “bóng đá tổng lực”). Và từ ấy, totaalvoetbal trở thành kim chỉ nam cho rất nhiều chiến lược gia sau này.

Ajax vô địch Cúp C1 liên tiếp từ 1971 đến 1973. Tại World Cup 1974, đội tuyển Hà Lan, hãy còn vô danh trước đó, đi một lèo vào trận chung kết và chỉ thua đội tuyển Tây Đức. Lẽ ra, họ đã có thể vô địch nếu không quá ngạo mạn. Ngay phút thứ 2, khi người Đức còn chưa chạm vào bóng, Hà Lan đã mở tỷ số từ chấm phạt đền, sau một pha phối hợp gồm 17 đường chuyền và một cú tăng tốc xộc thẳng vào vòng cấm đúng kiểu Cruyff.

Suốt 20 phút sau đó, thay vì tìm bàn thứ hai, Hà Lan lại giữ bóng, phối hợp như muốn trêu ngươi đối thủ. Điều đó khiến người Đức nổi giận. Và khi đã chọc giận người Đức, Hà Lan đã đánh thức một con mãnh thú. Đức ghi liền hai bàn và dù Hà Lan vùng vẫy thế nào, họ cũng không thể cứu chuộc sai lầm.

Để thua trận chung kết World Cup năm ấy cũng là nỗi thất vọng lớn nhất trong sự nghiệp thi đấu của Cruyff, dù ông đã đúng khi tuyên bố: “Đức vô địch, nhưng Hà Lan mới là đội được yêu mến nhất”. Câu nói này, dù mang một chút hơi hướm A.Q, vài chục năm sau đã được lịch sử công nhận là đúng. Bởi vì người ta vẫn nhắc về Hà Lan năm ấy với tất cả sự ngưỡng mộ lẫn tiếc nuối. “Có huy chương nào đẹp hơn việc ta trung thành với phong cách thi đấu của mình đâu”, Cruyff tiếp tục nói thế để an ủi các hậu bối sau khi Hà Lan vượt qua Argentina, nhưng để thua Brazil sau loạt sút luân lưu ở World Cup 1998.

Ở cấp độ CLB, ông giành hơn 20 danh hiệu lớn nhỏ, trong đó có đến chín chức vô địch Hà Lan. Ở cấp độ đội tuyển, ông chính thức đặt Hà Lan lên bản đồ thế giới. Từ chỗ gần như chưa ai biết trước đó, Cruyff mang Hà Lan vào chung kết World Cup 1974. Còn về cá nhân, ông là cầu thủ đầu tiên trong lịch sử giành được ba Quả bóng Vàng.

Năm 1978, Cruyff quyết định treo giày ở Barcelona. Ajax mời ông tham gia một trận đấu cuối cùng với Bayern Munich. Bayern thắng trận ấy 8-0, một cầu thủ công kênh Cruyff lên vai sau khi trận đấu kết thúc và ai đó trao cho ông một bó hoa, nhưng tâm trạng của sân bóng hôm ấy giống một đám tang hơn ngày hội. Nghỉ được không bao lâu, Cruyff lại nhớ bóng đá. Ông dấn thân vào một hành trình mới. Từ giải vô địch Bắc Mỹ với Los Angeles Aztecs và Washington Diplomats, ông quay trở lại Tây Ban Nha để khoác áo Levante. Ở đây, ông giải nghệ lần hai và thử sức với kinh doanh.

Nhưng một người có đầu óc lãng mạn và chỉ nghĩ về bóng đá như Cruyff làm sao thạo việc kinh doanh. Kết quả là ông mất sạch gia sản cả đời vì trót đầu tư vào một… trang trại heo. Không còn cách nào khác, ông lại phải xỏ giày vào sân để kiếm sống năm 1981 trong màu áo Ajax. Trận đấu đầu tiên của Cruyff trong lần tái xuất này diễn ra trước Haarlem. Sân De Meer Stadion không còn chỗ trống, nhưng người ta bảo Cruyff đã quá già, họ sợ ma thuật từ đôi chân của ông chẳng còn nữa.

Nhưng mọi người chẳng cần đợi lâu. Mới đầu hiệp một, Cruyff đã thoát qua hai quả xoạc bóng trong gang tấc để xuất hiện ở rìa vòng cấm. Khẽ quan sát, Cruyff lập tức tung ra một cú bấm bóng mà không cần sửa bộ lấy đà. Thủ môn đối phương chỉ còn cách đứng nhìn quả bóng từ chân Cruyff vòng ra sau lưng mình vào lưới. Sau hôm ấy, Cruyff tiếp tục chơi bóng thêm ba năm đỉnh cao nữa, trở thành đàn anh của những Marco van Basten, Ronald Koeman và Dennis Bergkamp sau này. Đến khi ngồi vào ghế HLV, Cruyff tạo ra hai đế chế bất tử của bóng đá: một ở Ajax, một ở Barcelona.

Cruyff được xem là nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất thế giới bóng đá hiện tại.

Vic Buckingham, HLV đầu tiên của Cruyff ở Ajax, gọi cậu học trò là “Món quà của Chúa dành cho bóng đá”. Pep Guardiola nói: “Cruyff đã xây dựng giáo đường, nhiệm vụ của chúng ta là gìn giữ”. Cây bút chuyên về bóng đá Hà Lan Arthur van den Boogaard thì khẳng định Cruyff là người đã khai phá ra trường phái… trừu tượng trong bóng đá.

Van den Boogaard nói thế có lẽ vì Cruyff có những phát ngôn bất hủ, thoạt nghe thì bình thường, nhưng suy nghĩ kỹ thì thấy ẩn tàng đạo lý. Ví dụ:

“Nếu không thể thắng, vậy thì phải đá để không thua đã”.

“Mọi bất lợi đều có ưu thế riêng của nó”.

“Nếu không có mặt ở đó, hoặc là bạn đến quá trễ, hay là đến quá sớm”.

“Nếu muốn người khác hiểu, phải học cách giải thích tốt hơn”.

“Bóng đá là một môn chơi đơn giản, nhưng đá đơn giản thì không phải ai cũng làm được”.

“Bóng đá là trò chơi của những lỗi lầm, ai ít lỗi hơn thì thắng”.

Cruyff không phải là một người sùng đạo. Khi còn ở Tây Ban Nha, ông bảo mình chẳng hiểu nổi vì sao các cầu thủ đều làm dấu thánh khi vào sân. “Nếu Chúa nghe lời thỉnh cầu của tất cả, vậy thì mọi trận đấu sẽ kết thúc với kết quả hòa”, ông nói.

Xem tiếp >>

Hoài Thương